روستای فشند

فَشَند یا پَشَند نام روستایی است در ۷۵ کیلومتری غرب تهران که در شمال هشتگرد واقع شده‌است. این روستا از نظر حوضهٔ آبریز کوهستانی و دشتهای آبرفتیِ به مساحت ۹۶۰۰ هکتار از بزرگ‌ترین روستاهای ایران است. سیب زمینی که توسط بازرگانان آلمانی وارد ایران شده بود نخستین بار در ایران در این روستا کشت شده است که به دلیل کیفیت، سیب زمینی پشندی زبانزد شده است. قوچ فشندی و زغالسنگ از دیگر دلایل اشتهار این روستا هستند. همچنین فشند از نخستین روستاهای ایران بوده است که مدرسه به سبک نوین در آن دایر شده است.

جغرافیا

روستای فشند در دامنهٔ رشته کوه البرز قرار دارد، که منطقهٔ طالقان در شمال این کوه‌ها و در حد فاصل روستا تا جلگهٔ مازندران قرار دارد. پشند از سمت غرب با روستای خور و روستای سیفتارک، از سمت شرق با روستای آردهه، کوشک زر و سیفستان و از جنوب با ینگیمام و هشتگرد همسایه‌است. پشند ۲۰۰۰ نفر جمعیت و مساحتی بالغ بر ۹۲۰۰ هکتار دارد.

این روستا به سه ناحیه اصلی تکی، پایین محله و بالا محله (جیر ماله و پشت باغ) تقسیم شده‌است که هر محله شامل مناطق کوچکتر زیادی می‌شود. شامل:تکی، چراخ ماله، راستِ کوچه، انگرماله، هُشتِ کُلَه، کری سر و ملک او دار، خر تیزان.

اقتصاد

اقتصاد مردم روستا بر پایه دامداری و کشاورزی است. دامداری عمدتاً توسط گروهی از مردم جوار ماله موسوم به الکایی صورت می‌گیرد. اقتصاد کشاورزی نیز در دستان گروهی از پشندیان موسوم به خرده مالکین (دهقان‌ها) است که صاحب زمین‌های روستا هستند و باقی مردم برای دهقان‌ها کار می‌کنند. محصول اصلی باغی پشند، آلبالو و گیلاس و محصول صحرایی گندم و جو است. میزان مالکیت دهقان‌ها از نیم هکتار تا گاهی چند ده هکتار متغیر است. کل مالکیت روستای فشند به ۹۶۰۰ سهم تقسیم میـگـردد که هر ۱۰۰ سهم مالکیت را، عامه مردم یک گاب (گاو) می‌گویند. یکی از افتخارات پشند آن است که هرگز ارباب نداشته‌است و مردم عادی زمین دار بوده‌اند. در اصطلاح محلی می‌گویند پشند «زر خرید» است. به معنی آن که مردم عادی با دادن زر می‌توانستند زمین‌ها را بخرند.

گویش

زبان محلی این روستا که گویشی از گویش‌های زبان فارسی است. این گویش که در تمامی کوهستان البرز از طارم و شهرستان رودبار تا شاهرود رواج دارد که تاتی نامیده می‌شود. اگرچه در سراسر روستا یک گویش در گفتار مردم استفاده می شود ولیکن در بین خود مردم پشند نیز تفاوت‌هایی در واژه‌ها و لهجه‌در محله‌های مختلف دیده می‌شود. شاید بتوان گفت مردم جواَر مَاله عمومآ به دلیل ارتباط کمتر با شهر نشین‌ها از اصالت بیشتر ی در گفتار برخوردارند.

وِیژگیهای فشند

سیب زمینی: این محصول بومی آمریکای جنوبی بوده و به خصوص در پرو از ۲۰۰۰ سال پیش کشت می‌شده‌است. در سالیان بعد این محصول به اروپا راه یافت. در ایران، حدود ۲۰۰ سال پیش(در زمان فتحعلی شاه قاجار) سر جان ملکم سفیر دولت انگلستان در ایران مقداری بذر سیب زمینی به دربار پادشاه قاجار هدیه کرد. این سیب زمینی‌ها ابتدا در روستای پشند در اطراف تهران کاشته شد و سپس به فربدن اصفهان و به تدریج به سایر نقاط کشور برده و کاشته شد.

قوچ: قوچ و گوسفند فشندی از بهترین نژادها می‌باشد و هر چهار سال یک بار جشنوارهٔ قوچ فشندی در شهرستان ساوجبلاغ برگزار می‌شود

معدن ذغال سنگ: به گفتة جمالزاده، معادن ذغال سنگ ایران بسیار فراوان و غنی بود ولی شاهدی در دست نداریم که از آنها برای تهیه مواد سوختنی استفاده لازم به عمل می‌آمده‌است. بادامچه: نوعی از بادام وحشی است در اطراف کرج و پشند می‌روید، نام علمی آن سپارتیوئید می‌باشد و آنرا بادامچه گویند.

آب تره: از خانوادهٔ تره تیزک و شاهی می‌باشد، مورد استفادهٔ پهلولانان بوده و به دلایل ذکر شده در مرجع خواص فراوان و ویژه‌ای دارد.

مدرسه فشند: دبیرستان شاهد امام رضا(ع):از جمله نخستین مدارس ایران است که در سال ۱۳۰۸ دو سال پس به روی کار آمدن رضا شاه پهلوی تاسیس گردید. این مدرسه همزمان با مدرسهٔ کرج که آن زمان جزو ساوجبلاغ به حساب می‌آمد گشایش یافت.

رودخانه فشند

از کوه های جنوبی طالقانو از کوه دکا سرچشمه می گیرد و دارای سه زیر حوضه به نام های تنکلا ، سوته و مگس لان در شمال روستای فشند می باشد. در شمال روستای فشند این سه زیر حوضه با هم یکی شده و رودخانه فشند را تشکیل می دهند. این رودخانه دارای رژیم آبدهی تقریبا دائمی و پرآب ترین زیر حوضه شمال دشت هشتگرد می باشد.

به علت فقر پوشش گیاهی ، شیب زیاد حوضه و وسعت آن ،سیلاب های رودخانه فشند در منطقه زبانزد عموم می باشد و معروف به سیاه سیل در نزد مردم منطقه گردیده است . چرا که این رودخانه با عبور از روستای فشند ، باعث تخریب حاشیه باغات و مساکن سپس محدوده شهرجدید هشتگرد و روستاهای نزدیک می گردد. مسیل رودخانه بعد از گذر از جاده قدیم مسدود گردیده و فقط از طریق نهر خررو زهکش می گردد که این نهر گنجایش عبور سیلاب های این زیر حوضه را ندارد. مساحت زیر حوضه تا شمال اتوبان 67.8 کیلومتر مربع میباشد.

روستای هیو

هیو، روستایی است از توابع بخش مرکزی شهذستان ساوجبلاغ در استان تهران.  نزدیک‌ترین شهر به آن از استان قزوین شهر آبیک و از استان تهران  شهرهای هشتگرد  و نظرآباد است. و در جنوب شهرک طالقان واقع شده‌است.

جمعیت

این روستا در دهستان هیو قرار داشته و براساس سرشماری سال ۱۳۸۵جمعیت آن ۸٬۰۶۱ نفر (۲٬۲۴۷ خانوار) بوده‌است. هیو که قدمت ۲۰۰۰ ساله دارد در مجاورت کوههای البرز قرار دارد و به علت نزدیکی به مراکز رفت و آمد بیش از روستای شلمزار رشد کرده‌است. و دارای مناظر زیبا در دامنه کوههای البرز می‌باشد. در گذشته نه چندان دور در این روستا اکثریت مردم به کار معدن مشغول بودند خاصه محصولات معدنی آن ذغال سنگ است. با تاسیس و راه اندازی کارخانه‌های سیمان آبیک و فخر ایران و... در چهار دهه پیش در اطراف هیو بیشتر اهالی یا شاغل در این کارخانجات شدند و یا به اصناف وابسته به آن روی آوردند. هیو بسیار خوش آب و هوا بوده و در تابستان هم نیازی به کولر احساس نمی‌شود و حتی در شب‌ها باید در مقابل سرما خود را پوشاند. در ارتفاعات شمالی هیو منطقه‌ای به نام سیراب وجود دارد که با جای دادن یک امامزاده به در خود و دارا بودن درختان گردو و چشمه‌های خاص به یک منطقه تفریحی و زیارتی برای مردم منطقه تبدیل شده‌است. همچنین در ارتفاعات این روستا شرایط مناسبی برای زنبورداری فراهم است.

هیو در گذشته‌ای نه چندان دور دارای مناطقی جنگلی به همراه یک رودخانه بوده‌است که اکنون تنها رودخانه آن به جا مانده‌است.همچنین گرگ که یکی از حیوانات این منطقه بود اکنون دراین محل در معرض نابودی است و مورد حمایت سازمان حمایت از محیط زیست قرار گرفته‌است. گفته می‌شود در گذشته خانی به نام جمشید خان بر هیو و اطراف آن حکم می‌رانده‌است که قلعه‌ای نیز از وی بر جا مانده‌است. در اطراف این منطقه حفاریهای غیرقانونی نیز به منظور یافتن آثار باستانی انجام شده‌است که گفته می‌شود در یکی از این حفاریها که به بهانه یافتن معدن انجام می‌شده یک سماور طلا و... یافته شده‌است. در میان خانه‌های هیو باغچه‌های بزرگ و درختان میوه قرار گرفته که متاسفانه با افزایش جمعیت و نیاز به مسکن بیشتر این باغچه‌ها خشکانده شده و به خانه‌های مسکونی تبدیل می‌شوند و در نتیجه طراوت و سرسبزی گذشته آرام آرام از این روستا رخت بر می‌بندد.

هیو در گذشته به دست ارباب اداره می‌شد و مردم رعیت او محسوب می‌شدند که تا سالهای اخیر نیز بسیاری از زمینهای این دهستان به پسر ارباب متعلق بود که مردم با پرداخت بهای زمین و خانه محل سکونت خود به وی مالک آنها می‌شوند.

پیشینه تاریخی

روستای هیو از جمله مناطق قدیمی و باستانی شهرستان ساوجبلاغ است که بر اساس یافته‌های باستانشناختی منطقه از جمله گورستانها و نمونه سفالهای یافت شده قدمت آن را به دوره تاریخی اثر آهن ۳ با پیشینه‌ای بالای ۲۰۰۰ سال میرساند. از نامهای قدیمی و باستانی قابل استناد این منطقه میتوان به هوریاوین (سرزمین مردمان آریایی، «آریاوین») و هیوین نام برد که امروزه با گذر زمان، با نام هیو شناخته میشود. اطلاق وجه تسمیه روستا با لفظ «هوریاً (انسان پاک و هوری نشان) به جای لفظ» آریا " توسط مردمان این خطه نشان از اصالت ریشه دار آریایی مردمان باستان هیو دارد.

آثار باستانی

از جمله آثار باستانی هیو، قلعه گیران می‌باشد که در قسمت غربی روستا (شمال مخابرات) واقع شده‌است.پیشینه ساخت اولیه این قلعه که امروزه درصد بالایی از آن تخریب شده‌است، مشخص نیست ولی میتوان گفت در دوران سلجوقیان این قلعه از قلایع در دست تصرف اسماعلیان وابسته به حسن صباح بوده‌است که احتمالا با قلعه‌های اطراف بخصوص ارزنگ قلعه فشند و بز قلعه (شاه طهماسب) که مشرف به دشت جارو در منطقه اشتهارد است رابطه داشته‌است. ساخت معماری بیرونی آن از سنگ و ملات ودیوار اطاقها از خشت و آجر ساخته شده‌است. دو حفره در داخل تپه اصلی کنده شده و مربوط به بنای اصلی می‌باشد که احتمالا آب انبار یا راه مخفی بوده‌است. این قلعه از قسمت شرقی و جنوبی با دیوارهای سنگی و از قسمت غرب به پرتگاه واز سمت شمال به دروازه ورودی منتهی میشود.سفالینه‌هایی با لعاب فیروزه‌ای، لاجوردی و قهوه‌ای و بدون لعاب، نخودی و... که ادوار تاریخی از دوران تاریخی و بعد اسلام را شامل می‌شود را میتوان به صورت پراکنده در اطراف تپه مشاهده کرد.

شهرستان ساوجبلاغ

ساوُجبُلاغ یکی از شهرستان‌های استان البرز است. جمعیت این شهرستان بر طبق آمارگیری جامع سال ۱۳۸۵ «۲۱۵,۰۸۶» نفر بوده و مرکز آن شهر هشتگرد است.

شهرستان ساوجبلاغ با وسعتی معادل ۲,۸۰۰ کیلومتر مربع در شمال استان البرز در عرض شمالی ۴۵/۳۵ تا ۵۰/۳۲ و طول شرقی ۴۵/۳۵ تا ۵۵/۵۰ واقع شده‌است. این شهرستان از شرق به کرج، از جنوب به اشتهارد، از غرب به آبیک و از شمال به نوشهر و الموت قزوین منتهی می‌شود.ساوجبلاغ دارای ۴۴۷ پارچه آبادی، مکان و مزرعه‌است. ساوجبلاغ به سه ناحیه کوهستانی، کوهپایه‌ای و دشتی تقسیم می‌شود، ۲۵ درصد کل مساحت شهرستان ناحیه کوهستانی است.

جالب است بدانید نام ساوجبلاغ ترکی و به معنی «چشمه آب سرد» است. نام ساوجبلاغ از زبان ترکی آذری به معنای سرزمین چشمه‌های آب سرد با تاریخ، فرهنگ و مدنیت هفت هزار ساله و مشاهیر نام آور و رسوم دیرپا و ریشه دار گره خورده‌است. سرزمین خاندان‌های علمی آل طالقانی سادات و غیر سادات، آل صالحی، آل برغانی، آل حکمی، آل رفیعی، آل میرحبیب، آل میرعرب شاه، آل شهید ثالث، آل علوی شهید، آل فشندی و آل نحوی که با تأسیس مدارس علمیه صالحیه، سردار، نواب و التفاتیه در شهر قزوین ، مدرسه شاهزاده خانم در تهران و سرودن اشعار در مدح اهل بیت(علیهم السلام)، خدمات فراوان علمی و فرهنگی به ایران و اسلام کرده‌اند.

وجود آرامگاه حدود پنجاه تن از امامزادگان در محدوده شهرستان ساوجبلاغ گویای علاقه ساوجبلاغی‌ها به مذهب تشیع است. این امامزادگان در دو مقطع تاریخی - به هنگام حکومت علویان در طبرستان و طالقان و به هنگام حضور حضرت امام رضا در خراسان - وارد ساوجبلاغ شدند تا با گذر از این منطقه به نواحی یاد شده برسند که به وسیله امویان و عباسیان جان باختند.این شهرستان دارای روستاهای زیادی است و محصولات کشاورزی فراوانی دارد.میوه گیلاس آن به ویژه گیلاس روستای فشند و آردهه کیفیت بالایی دارد.

شهرستان ساوجبلاغ به مرکزیت شهر هشتگرد از ترکیب: ۱- بخش مرکزی به مرکزیت شهر هشتگرد شامل دهستان‌های برغان، نجم‌آباد، سعیدآباد، چهاردانگه، خور-هیو، چندار، تنکمان، احمدآباد، رامجین، سیدجمال‌الدین و گلسار وشهر نظرآباد. ۲- بخش طالقان به مرکزیت روستای شهرک شامل دهستان‌های بالای طالقان، میان طالقان و پایین طالقان. در تابعیت استان تهران ایجاد و تأسیس گردد.